Budynek młyna w Kołbieli wpisany do rejestru zabytków

Młyn jest elementem historycznego, nieistniejącego już zespołu pałacowo-folwarcznego, który do lat 90. XX wieku funkcjonował osobno. W 1866 roku folwark znalazł się w posiadaniu Józefa Zamoyskiego, który cieszył się szacunkiem i poważaniem wśród chłopów. Po śmierci Zamoyskiego w 1878 roku majątek odziedziczyli członkowie jego rodu: Maurycy i Tomasz. W czasie II wojny światowej dobra przejęli Niemcy, a następnie bezpośrednio po wojnie Rosjanie. W wyniku reformy rolnej, majątek w Starej Wsi przeszedł na Skarb Państwa i był w użytkowaniu Gminnej Rady Narodowej w Kołbieli. Na skutek parcelacji wydzielono kilka części, którymi zarządzali różni właściciele. Aktualnie na mocy wygranego przetargu od 20 grudnia 2021 roku nieruchomość znajduje się w rękach prywatnych.

Budynek dawnego młyna stanowi jeden z dwóch obiektów gospodarczych wybudowanych w latach 1866-1878. Postawiony został w latach 1871-1872 na fundamentach wcześniejszego młyna wodnego. Do 1945 roku młyn nie uległ większym przekształceniom. Po II wojnie światowej pełnił podobną funkcję. Dużej modyfikacji uległa przybudówka, głównie na skutek pożaru, jaki miał miejsce w 1956 roku. Wymianie uległy stropy i więźba dachowa oraz prawie całe przedwojenne wyposażenie młyna. "Modernizacja nie wpłynęła zasadniczo na rozkład wnętrz, zlikwidowano jednak windę towarową zastępując jej miejsce klatką schodową. Zaadaptowano także poddasze tworząc kolejną kondygnację użytkową. Rozebrane zostało zachodnie skrzydło budynku, którego ślad jest czytelny na terenie obiektu" - wyjaśnił konserwator. "Liczne remonty dokonane po 1945 roku przyczyniły się w pewnym stopniu do zniszczenia pierwotnego wystroju architektonicznego budynku. W latach 90. XX wieku wybudowano wiatę przylegającą do elewacji frontowej, wspartą na czterech ceglanych kolumnach, co zniekształciło też nieco proporcje obiektu" - dodał.

Poza układem wnętrz młyn zachował również pierwotne wyposażenie. W piwnicy jest magazyn podręczny oraz urządzenia napędowe, między innymi zachowana w idealnym stanie śruba Archimedesa. Druga taka śruba znajduję się również w części użytkowej na poddaszu. Na parterze znajdują się urządzenia do mieszania mąki, komory otrębowe, czyszczarnia, pakownia mączna, waga dziesiętna, oryginalny mlewnik KK36 wyprodukowany w 1958 roku przez Fabrykę Maszyn Radomsko, która była jedną z kluczowych firm w Polsce w tamtym czasie.

"Budynek dawnego Młyna Zamoyskich w Kołbieli stanowi świadectwo minionej epoki. Wprowadzone w jego bryle zmiany były nieznaczne i wiązały się głównie z rozwojem technologicznym obiektu. Wnętrze zachowało pierwotną dyspozycję wraz z podziałem funkcjonalnym na część produkcyjną z utrzymaniem linii technologicznej wraz z większością urządzeń i maszyn młyńskich produkowanych w latach 50. w różnych znanych fabrykach w tamtym okresie, co wskazuje na zachowane waloru autentyczności przedmiotowego obiektu" - przekazał konserwator.

Prof. Lewicki zaznaczył, że oprócz ceglanego detalu dekorującego zewnętrze budynku, o cennych wartościach obiektu świadczy zachowane wyposażenie młyna. "Istotne walory historyczne wynikają z powiązania z postacią Józefa Zamoyskiego, który w Starej Wsi założył bardzo nowoczesny jak na owe czasy folwark z mechanicznym młynem, owczarnią i stajniami. Był też właścicielem Towarzystwa Fabryki Wyrobów Bawełnianych w Zawierciu, współautorem "Encyklopedii Rolnictwa", prezesem Warszawskiego Towarzystwa Wyścigowego, prezesem Banku Handlowego, współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Kredytowego i współzałożycielem Warszawskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Organizował Towarzystwo Przemysłowe Lilpop, Rau i Loewensteim, zabiegał o budowę kolei Nadwiślańskiej Linii Kolejowej" - wyjaśnił.(PAP)

autorka: Marta Stańczyk