100 lat temu Walt Disney założył Disney Brothers Cartoon Studio

"Wizerunek Walta Disneya w świadomości publicznej ulegał zmianom. Najpierw był on postrzegany jako pełen inwencji, twórczy geniusz, którego dokonania budziły zachwyt zarówno intelektualistów, jak i szerokiej publiczności. Od chwili otwarcia Disneylandu uważano go raczej za budowniczego, za kosmicznego marzyciela. W ćwierć wieku po śmierci jego postać obrosła legendą, a pisarze niekiedy usiłowali namalować portret człowieka zbyt różny od tego, jaki zapamiętali ci, którzy go znali" - napisał Bob Thomas w biografii "Walt Disney. Potęga marzeń".

Walter Elias Disney urodził się 5 grudnia 1901 r. w Chicago. Młodość spędził w Kansas City. Pracował w lokalnym studiu filmowym. Fascynowała go animacja.

"Na początku lat 20. kino animowane, jeszcze czarno-białe i nieme, zdobywało w USA wielką popularność. Disney nie był pierwszym jego twórcą - palma pierwszeństwa należała do braci Fleischerów, którzy wprowadzili technikę rotoskopową polegającą na przerysowaniu na taśmę filmową kształtów postaci za pomocą animacji, którą Disney później wykorzystał i udoskonalił. Disney jako pierwszy filmowiec potraktował kino animowane tak poważnie i profesjonalnie" - powiedział PAP prof. Piotr Kletowski.

W garażu wuja Roberta, z drewna i starych opakowań Walt zbudował stół montażowy do produkcji filmów animowanych i w maju 1922 r. założył firmę filmową Laugh-O-Gram. Inspirację czerpał z popularnych na całym świecie bajek dla dzieci, łącząc je ze współczesnymi amerykańskimi realiami i nowoczesną techniką. W 1922 r. zrealizował pierwsze animacje, m.in. "Czerwonego Kapturka", "Czterech muzykantów z Bremy" i "Kota w Butach". Rozpoczął pracę nad "Alicją w Krainie Czarów", lecz firma dystrybucyjna, która zamówiła w Laugh-O-Gram sześć kilkuminutowych bajek animowanych, zbankrutowała. W tym czasie jego starszy brat, Roy Olivier Disney (1893-1971), ściągnął go do Kalifornii. Tam 16 października 1923 r. Disney podpisał pierwszą umowę na produkcję serii czarno-białych filmów o przygodach Alicji oraz ich dystrybucję z właścicielką wytwórni filmowej, Margaret Winkler.

Był to "najważniejszy dokument w dziejach The Walt Disney Company" - ocenił kilkadziesiąt lat później główny archiwista koncernu Walt Disney, David Smith, i był to także dzień założenia Disney Brothers Cartoon Studio. Wspólnikiem Walta został Roy, jednym z najważniejszych grafików był Ubbe "Ub" Iwerks. Pierwsza siedziba Disney Brothers Studio mieściła się w wynajętym biurze przy 4651 Kingswell Avenue w Los Angeles.

12-minutowy "Alice's Wonderland" był połączeniem klasycznego krótkometrażowego filmu oraz animacji. Tytułową rolę powierzono pięcioletniej Virginii Davis. Disney przekonał jej rodziców, aby z Kansas City przenieśli się do Los Angeles. W filmie zagrał także on sam, potem jeszcze wielokrotnie pojawiał się we własnych filmach i użyczał głosu wykreowanym przez siebie postaciom.

1 marca 1924 r. tysiące amerykańskich widzów zakupiło bilety na drugi z serii film "Alice's Day at Sea". Kolejne filmy Disneya zdobyły ogromną popularność w Stanach Zjednoczonych, a wkrótce później na całym świecie. Do sierpnia 1927 r. jego studio zrealizowało 57 filmów o perypetiach Alicji.

Przełomem dla Disneya było stworzenie przez niego oraz Iwerksa postaci Mickey Mouse - Myszki Miki. Pierwszą animacją z jej udziałem był "Plane Crazy" z 15 maja 1928 r. Pół roku później na ekranach kin USA pojawiła się udźwiękowiona animacja "Steamboat Willie" (Parowiec Willie). Początkowo Myszki Miki mówiła głosem Disneya, później dubbingował ją m.in. Carl Walter Stalling i Clarence Nash. Wraz z Miki pojawiła się jego narzeczona, Minnie.

Kolejny disneyowski bohater, Kaczor Donald pojawił się w "The Adventures of Mickey Mouse"(1931), lecz jego oficjalny debiut nastąpił w filmie "The Wise Little Hen "(Mądra kurka) 9 czerwca 1934 r. Postać stworzył Dick Lundy. Na początku lat 30. po raz pierwszy pojawił się pies Pluto, a w kreskówce "Mickey's Revue" (1932) widzowie po raz pierwszy zobaczyli psa o imieniu Goofy. W kolejnych latach grono postaci powiększało się m.in. o narzeczoną Donalda, Daisy (1937), oraz Hyzia, Dyzia i Zyzia - siostrzeńców Donalda.

6 grudnia 1929 r. roku Walt Disney Studios stało się korporacją Walt Disney Productions Limited. Walt posiadał w niej 60 proc. udziałów. Stał się milionerem i jedną z najbardziej wpływowych postaci amerykańskiego show-biznesu. Stawiał na rozwój i był otwarty na nowe rozwiązania techniczne. W 1935 r. w filmach Disneya po raz pierwszy zastosowano Technicolor - dzięki niej zyskały barwę.

"Animacje Disneya z lat 20. i 30. cechował realizm zachowań. Antropomorfizacja postaci jest charakterystyczna dla jego filmów. Myszka, a raczej +myszek+ Miki (właściwie jest on rodzaju męskiego, myszką jest Minnie) zachowuje się i reaguje dokładnie jak człowiek. To był pierwszy krok do dojrzałych animacji, jak pełnometrażowa +Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków+ z 1937 r." - wskazał filmoznawca.

Pod koniec lat 30. Disney otworzył zaprojektowane przez Karla Webera studio filmowe na 20-hektarowej posiadłości przy 500 South Buena Vista Street w Burbank (Kalifornia). Uznawano je za jedno z najbardziej nowoczesnych na świecie.

Po japońskim ataku na Pearl Harbor i przystąpieniu USA do wojny firma podjęła produkcję filmów szkoleniowych i propagandowych na zlecenie rządu USA. Z tego okresu pochodzą m.in. animowany film o lotnictwie "Victory Through Air Power" oraz "Education for Death". Kaczor Donald pojawił się w antyhitlerowskiej animacji "Der Fuehrer’s Face" (twarz fuehrera), która otrzymała Oscara za "krótkometrażowy film animowany"(1942). Mundur US Army przywdział także szeregowiec Pluto (Private Pluto, 1943).

Podczas wojny Disney udostępnił armii część studia - w budynku South Buena Vista Street stacjonował 121. Batalion Obrony Przeciwlotniczej US Army. Do 1945 r. wraz ze swoimi pracownikami nieodpłatnie projektował i narysował godła dla 1200 jednostek wojskowych armii amerykańskiej i kanadyjskiej. Umieszczano je na naszywkach mundurowych, malowano na kadłubach samolotów bojowych i czołgów oraz innych pojazdów. Godła lotniczych dywizjonów, dziś nazywane "Nose Art" (malowane je zwykle w przedniej części kadłuba samolotu) często nawiązywały do bohaterów disneyowskich animacji. Myszka Miki z bombą znalazła się na kadłubie zwalczającego okręty podwodne bombowca Lockheeda Ventura PV-1 lotnictwa Marynarki USA. Podobnych przykładów były tysiące.

W wojennej historii Disneya z okresu II wojny światowej jest także polski epizod. Wiosną 1943 r. por. Tadeusz Daszkiewicz, dowódca drużyny kontroli ruchu łączności w stacjonującej w Wielkiej Brytanii 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, zauważył na jednym z amerykańskich samolotów emblemat z Myszką Miki. Napisał list do wytwórni Disneya z prośbą o zaprojektowanie podobnego emblematu dla "drucików" 1 Dywizji, jak potocznie nazywano łącznościowców. W lipcu 1943 r. na adres dywizyjnej poczty polowej trafił gotowy projekt. Odziana w mundur khaki postać sympatycznego gryzonia z brytyjskim hełmie bojowym trzyma w łapkach dwie chorągiewki sygnałowe. W tle postaci jest czerwony okrąg z białym orłem w koronie.

W latach 40. Disney zrealizował m.in. "Pinokia" (1940),"Bambi"(1942) oraz "So Dear to My Heart" (1948), łączący konwencję filmu fabularnego z animacją.

Kolejna dekada to czas, w którym Myszka Miki, Minnie, Kaczor Donald czy Pluto pojawili się na telewizyjnym ekranie. Miliony Amerykanów oglądało program "An Hour in Wonderland" emitowany przez kanał NBC. 17 lipca 1955 r. w kalifornijskim Anaheim powstał pierwszy park rozrywki Disneyland. Obecnie działa sześć Disneylandów - dwa w USA, jeden w Europie (Paryż) i trzy w Azji – w Chinach, Hongkongu i Japonii.

Kolejnym sukcesem koncernu było zdobycie pięciu Oscarów dla filmu-musicalu "Mary Poppins" w reżyserii Roberta Stevensona, z Julie Andrews w roli tytułowej bohaterki. Bohaterowie disneyowskich animacji z kinowych i telewizyjnych ekranów trafili do wysokonakładowych komiksów, na odzież, zabawki oraz promocyjne gadżety i zdobyli popularność w całym świecie.

Walt Disney zmarł 15 grudnia 1966 r. Na czele koncernu stanął jego brat, Roy. Koncern prowadził (i prowadzi) ekspansywną politykę, zakupując kolejne wytwórnie i studia. W latach 70. i 80. opanował rynek rozrywki na kasetach VHS, a w kolejnych dekadach - na DVD i innych nośnikach.

"Disney i jego koncern skolonizował dziecięcą wyobraźnię, wykreował kanony plastyczne i estetyczne, które okazały się nieśmiertelne. Z drugiej strony stworzył tak potężną organizację, że możemy mówić o +disneizacji+ kultury popularnej"- powiedział PAP filmoznawca z Uniwersytetu Gdańskiego prof. Paweł Sitkiewicz.

"Disney stworzył model kina familijnego, rozrywki dostępnej dla wszystkich. Przez 100 lat wytwórnia przeszła długą drogę - od garażowego studia animacji do największego w świecie megakoncernu multimedialnego. Stał się gigantem, podobnym do disneyowskiego wieloryba połykającego Pinokia w animowanym filmie sprzed 83 lat i dziś pochłania cały amerykański świat filmowy" - wskazał prof. Kletowski.

Na początku lat 90. Walt Disney Company stała się spółką notowaną na nowojorskiej giełdzie NYSE. W 1993 r. przejęła i przez 17 lat zarządzała należącą do braci Weinsteinów, znaną z produkcji filmów Quentina Tarantino wytwórnią Miramax. W październiku 2012 r. zakupiła wytwórnię Lucasfilm Ltd. LLC, producenta "Gwiezdnych wojen". Obecnie Walt Disney Company posiada własne kanały telewizyjne i zdominowała platformy streamingowe.

"Możemy powiedzieć +Jest Disney i reszta świata+" - ocenił prof. Kletowski. "+Jeśli potrafisz o czymś marzyć, to potrafisz także tego dokonać+ - powiedział kiedyś Disney i jest to najkrótsze wytłumaczenie sukcesu, jaki odniósł. Kariera skromnego, lecz pracowitego i ambitnego chłopaka z Kansas City, który zrealizował swoje marzenia i stworzył potężną firmę, to klasyczne spełnienie +amerykańskiego snu+" – podsumował filmoznawca. (PAP)

autor: Maciej Replewicz