"Portret młodzieńca" Tycjana na Zamku Królewskim w Warszawie

"To portret namalowany przez artystę jeszcze w początkach jego kariery, pomiędzy 1515 a 1530 rokiem. Przedstawia młodego człowieka w białej koszuli, ciemnej szacie i berecie. Obraz jest bardzo widowiskowy i znakomicie wpisujący się w tycjanowską manierę i styl malowania. Dzieło zostało nam użyczone na podstawie umowy depozytowej zawartej z prywatnym właścicielem z Europy. Będziemy je prezentować przez najbliższe miesiące, do początku 2024 roku" - powiedział PAP dyrektor Zamku Królewskiego prof. Wojciech Fałkowski.

Obrazy autorstwa jednego z najwybitniejszych malarzy włoskich XVI wieku rzadko są udostępniane w Polsce. W 1998 r. Muzeum Czartoryskich w Krakowie zaprezentowało pochodzącą ze zbiorów florenckiej Galerii Uffizi "Wenus z Urbino" Tycjana.

We wrześniu 2011 r. Ambasada Włoch zorganizowała specjalny pokaz tycjanowskiego "Portretu mężczyzny (Tommaso Mosti)" z 1526 r. Dzieło wystawione na Zamku Królewskim zostało użyczone przez Galerię Palatina z Florencji. Od 2022 r. w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu znajduje się "Alegoria miłości" Tycjana, uznawany za wariant datowanej na lata 1530-40 "Alegorii miłości małżeńskiej" z Luwru.

"Przez lata +Portret młodzieńca+ część historyków sztuki opisywało jako +pochodzący z kręgu Tycjana+ i podważali autorstwo samego mistrza. Dziś wiemy już ponad wszelką wątpliwość, że obraz wyszedł spod pędzla Tycjana. 6 października na Zamku Królewskim odbędzie się specjalna sesja Międzynarodowego Komitetu Tycjanowskiego, który jest najwyższym autorytetem w kwestii ustalania i potwierdzania autorstwa dzieł Tycjana. Na jego czele stoi prof. Bernard Jan Hendrik Aikema, jest także dwóch konserwatorów, którzy przeprowadzali konserwację tego dzieła we Włoszech" - wyjaśnił prof. Fałkowski.

Podkreślił, że sesja będzie poświęcona technice malarskiej Tycjana we wczesnym okresie jego twórczości.

"Opinia ekspertów międzynarodowego komitetu jest jednomyślna - to z pewnością obraz autorstwa Tycjana i podczas sesji oficjalnie potwierdzą ten fakt. Cieszę się, że to wybitne dzieło sztuki wkrótce będzie udostępnione zwiedzającym Zamek" - dodał.

Tycjan - właśc. Tiziano Vecelli urodził się w Pieve di Cadore (ob. prowincja Belluno) pomiędzy 1488 a 1490 rokiem w zamożnej rodziny szlacheckiej. Wraz z bratem Francesco pierwsze doświadczenie zdobywał w warsztacie Sebastiana Zuccato.

Był także uczniem Gentile i Giovanniego Bellinich, współpracował także z Giorgio Barbarellim da Castelfranco znanym jako Giorgione. W 1508 r. wspólnie tworzyli freski na elewacji weneckiego pałacu Fondaco dei Tedeschi.

Choć Giorgione wywarł na niego duży wpływ, "Tycjan przezwyciężył w swoim malarstwie Giorgiona (…) potrzebna była wielka odwaga, by zerwać z manierą cieszącą się niezwykłą popularnością" - ocenił brytyjski historyk sztuki Michael Levey w książce "Od Giotta do Cézanne'a. Zarys historii malarstwa zachodnioeuropejskiego".

Po śmierci Giovanni Belliniego w listopadzie 1516 r. Tycjan został oficjalnym malarzem republiki weneckiej i funkcję tą pełnił przez kilkadziesiąt lat. Do najbardziej znanych wczesnych jego prac należą m.in. "Święty Piotr z papieżem Aleksandrem VI i biskupem Jacopem Pesaro" (1510), "Św. Marek w otoczeniu św. Kosmy, Damiana, Rocha i Sebastiana" (1511), "Koncert" (ok. 1511-12), "Młoda kobieta podczas toalety” (1515) - wystawiana w paryskim Luwrze. A także: "Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny" (1518), "Bachanalia" (ok. 1520) i "Madonna rodziny Pesaro" (ok. 1529). Na zamówienie księcia Ferrary, Alfonsa I d’Este namalował "Grosz czynszowy" (ok. 1515). Na zamówienie tego samego mecenasa Tycjan tworzył obrazy nawiązujące do tematyki mitologicznej m.in. "Kult Wenus". Dla weneckiej bazyliki franciszkanów Santa Maria Gloriosa dei Frari Tycjan stworzył obraz zdobiący główny ołtarz świątyni - "Assuntę" - uznawany za jedną z najwybitniejszych prac artysty.

Według historyków sztuki, w XVI w. malarstwo traktowano jako rzemiosło. Tycjan jako mistrz malował, a grupa uczniów asystowała mu, przygotowując płótno i farby, a także tworząc pierwsze własne dzieła pod okiem nauczyciela. W gronie uczniów Tycjana był m.in. syn Orazio, Paris Bordone, jego siostrzeniec Marco Vecellio (Marco di Tiziano) oraz pochodzący z Krety Domenikos Theotokopulos, który do historii malarstwa przeszedł jako El Greco.

Vecelli zdobył uznanie czołowych arystokratycznych rodów. Jednym z mecenasów twórcy był książę Mantui, Federico II Gonzaga. Z kolei dla księcia Guidobaldo della Rovere namalował słynny akt - "Wenus z Urbino".

Od 10 maja 1533 r. Tycjan pełnił funkcję nadwornego malarza cesarza Karola V, a od 1556 r. jego syna - Filipa II - władców z dynastii Habsburgów. Z tego okresu pochodzi m.in obraz "Karol V z psem". Piętnaście lat później sportretował władcę w dziele "Karol V po bitwie pod Mühlbergiem". W uznaniu zasług otrzymał od cesarza hrabiowski tytuł. Na zamówienie habsburskiego dworu malował liczne prace nawiązujące do mitologii m.in. "Danae" i "Wenus i Adonis". Od drugiej połowy lat 40. malarz tworzył w Rzymie i na dworze cesarskim w Augsburgu. Z tego okresu pochodzi m.in. "Portret papieża Pawła III z bratankami Ottawiem i Allesandrem Farnese"(1546).

W późnym okresie twórczości coraz częściej używał barw o ciemnej tonacji. Używany przez niego charakterystyczny brązowo-czerwony odcień nazywany jest do dziś "tycjanowskmi". Tycjan, jako jeden z pierwszych malarzy, używał sygnatury – podpisu "TICIANUS F.", który umieszczał zwykle na szatach portretowanych postaci.

Historycy sztuki uważają, że schyłkowy okres twórczości, zwany "ciemnym" obfitował w wątki związane ze śmiercią i cierpieniem - dotyczyło to zarówno dzieł o tematyce religijnej - m.in. "Męczeństwo św. Wawrzyńca" i "Złożenie do grobu" - jak i obrazów mitologicznych - "Śmierć Akteona" (po 1570r., obecnie w National Gallery, Londyn) i "Marsjasz" (ok. 1575).

Tycjan zmarł 27 sierpnia 1576 r. podczas epidemii dżumy, która spustoszyła Wenecję.

Pochowano go w bazylice Santa Maria Gloriosa dei Frari.(PAP)

autor: Maciej Replewicz