Powieść o Reginie Salomei Pilsztynowej, pierwszej polskiej lekarce

"Podaję to zebranie moich awantur do uwagi ludzkiej. Kto je słuchać będzie, niech uważa jak w wielu byłam niebezpieczeństwach życia i jak wiele razy fortuna mnie bogaciła, i nazbyt zubożała. Niech zrozumie, czy miałam ja, białogłowa, co dobrego od losu i jak się walcząc z nim, zmagałam" – zapisała w swoich wspomnieniach Regina Salomea Pilsztynowa z domu Rusiecka, primo voto Halpirowa (1718 – po 1763).

Jak na realia XVIII wieku Pilsztynowa była niezwykłą kobietą. Była pierwszą polską lekarką, choć nie miała w tym zakresie formalnego wykształcenia. Sama jednak mówiła o sobie, że jest doktorką i okulistką. Była ponadto podróżniczką oraz pionierką emancypacji, a do tego jeszcze szpiegiem i bizneswoman. "Jej historia to opowieść o niezwykłej kobiecie – żonie, matce, a także kochance – która o kilkaset lat wyprzedzała swoją epokę i osiągnęła sukces w męskim świecie. Jej podejście do rzeczywistości jest jak najbardziej współczesne" – powiedział PAP Cezary Harasimowicz.

Regina Salomea urodziła się w chłopskiej rodzinie w Nowogródku. "I tak oto w roku Pańskim 1718 znalazłam się na tym Bożym padole w akompaniamencie żydowskiego przekleństwa, gromowładnego chóru, huku burzy miotanej nad Nowogródkiem i okolicą przez Wszechmocnego. Widać już od pierwszych chwil mojego istnienia zgroza wpiła się w mą duszę, co miało być przepowiednią, proroctwem danym na cały mój żywot. Ale nie skarżę się. Nie ma we mnie ni joty żalu. Los jest nie po to dany kobiecie, by ją kamienieniem przygnieść do ziemi, ale by ten kamień z ramion zrzucić…" – czytamy w książce.

Niektóre źródła podają, że jej rodzicami byli nawróceni na chrześcijaństwo Żydzi; sama przez całe życie była gorliwą katoliczką. Od małego dziecka ojciec wysyłał ją do wykonywania męskich prac, rekompensując sobie prawdopodobnie w ten sposób brak męskiego potomka.

"Wyrosła na buńczuczną, zbuntowaną i awanturniczą dziewczynę. Kiedy miała 14 lat i wdała się w awanturę z Moskalami, jej rodzicie mieli już tego dosyć i postanowili się jej pozbyć z domu. Akurat nadarzyła się ku temu okazja, ponieważ do Nowogródka przyjechał luterański lekarz-okulista Jakub Halpir. To właśnie jemu – jako przyszła żona – została oddana Regina" – wskazał Harasimowicz. "To wówczas zaczęła się nieprawdopodobna epopeja przygodowa młodej dziewczyny, która nie dość, że była awanturnicza, to była również bardzo sprytna, inteligentna, żądna wiedzy i poznawania świata, a także przeciwstawiająca się wszystkim przeciwnościom losu" – dodał.

Od swojego męża Regina nauczyła się lekarskiego fachu okulistycznego. Była na tyle pewna swoich umiejętności, że już w wieku 16-17 lat sama przeprowadzała skomplikowane operacje nie tylko okulistyczne. Jej poglądy dotyczące medycyny były jednak niejednokrotnie osobliwe. Uważała bowiem, że aby leczenie było skuteczne, powinny mu towarzyszyć też… czary.

Odbyła również liczne podróże – do Imperium Osmańskiego, Imperium Rosyjskiego, a także Austrii i na Bałkany. Wszędzie tam oddawała się leczeniu – była lekarką w sułtańskich haremach, na dworze carycy Anny Iwanownej oraz na dworach lokalnych władców. "W muzułmańskim świecie mężczyzn Regina była ewenementem. Ponadto jej życie przypadło na czas, kiedy Turcja prowadziła wojny z Persją, Habsburgami oraz Rosją. W książce chciałem także ukazać kontekst tego interesującego czasu" – wskazał pisarz.

Medycyna i podróże nie były jednak jedynymi zajęciami, jakim oddawała się Pilsztynowa. Była także szpiegiem i miała też inny, specyficzny fach. "W pewnym momencie rozpoczęła proceder wykupywania jeńców austriackich, aby odsprzedać ich rodzinom" – przypomniał autor książki. Tak właśnie poznała swojego drugiego męża – austriackiego oficera Józefa Fortunata von Pichelsteina (Pilsztyna). "W międzyczasie Halpir zmarł, a Regina została z małą córeczką – Konstancją. Von Pichelstein był jeńcem, którego nie chciała jednak wykupić rodzina. Można powiedzieć, że Regina wyszła za mąż za swojego jeńca" – powiedział Harasimowicz.

Jak zaznaczył, "Regina Salomea jest niezwykle fascynującą, barwną kobietą, która wyprzedziła swoją epokę". Powieść powstała na motywach pamiętnika Pilsztynowej pt. "Proceder podróży i życia mego awantur". "Ten memuar podsunęli mi producenci filmowi Dariusz Pietrykowski i Feliks Pastusiak jako fantastyczny materiał na film fabularny i serial. Po namowie z przyjaciółmi z wydawnictwa Lira ustaliliśmy, że najpierw jednak powstanie książka. Mam jednak nadzieję, że serial i film również powstaną, bo życie Pilsztnowiej to już gotowy materiał na scenariusz" – podkreślił pisarz.

Cezary Harasimowicz jest pisarzem, scenarzystą i dramaturgiem, a także autorem scenariuszy, według których powstało kilkanaście filmów i seriali (m.in. "300 mil do nieba", "Bandyta", "Daleko od okna", "Żyć nie umierać", "Ekstradycja 3", "Przeprowadzki"). Jest również autorem kilkunastu powieści (m.in. "Adam", "Saga, czyli filiżanka, której nie ma", "Mirabelka", "Była sobie miłość", "Tajemnica Iny"). Laureat wielu nagród, w tym Nagrody Literackiej Miasta Stołecznego Warszawy i amerykańskiej nagrody Hartley-Merrill Prize.

Powieść "Awantury i przygody Reginy Salomei Pilsztynowej" ukazuje się 20 września nakładem wydawnictwa Lira.(PAP)

Autorka: Anna Kruszyńska