Pierwszy taki blok w Warszawie. Stoi już 65 lat. Ile jeszcze wytrzyma?

Po 1956 roku socrealizm powoli znikał z architektonicznych planów, a Polska zaczęła szukać sposobów na szybkie i masowe budownictwo. Właśnie wtedy na scenę weszła wielka płyta – prefabrykowane elementy składane jak klocki, które miały błyskawicznie wypełnić gigantyczny deficyt mieszkaniowy.

Lata 70. i 80. to prawdziwy boom. W szczytowym momencie, w 1979 roku, aż 74% budowanych bloków powstawało w tej technologii. Dziś trudno znaleźć polskie miasto – duże czy małe – bez osiedla z wielkiej płyty. W samej Warszawie to filary urbanistyki Ursynowa, Bemowa, Targówka czy Bielan. Statystyki mówią jasno: w blokach z wielkiej płyty mieszka wciąż ponad 10 milionów Polaków.

Wielka płyta przeniknęła także do kultury – była scenografią „Alternatyw 4”, brzmiała w słowach piosenki Martyny Jakubowicz: „W domach z betonu nie ma wolnej miłości”. Jednak mimo swojej masowości, w latach 90. technologia została zarzucona – za niską trwałość i estetykę. Ale czy słusznie?

Oficjalnie za pierwszy warszawski blok z wielkiej płyty uznaje się ten przy ul. Wolskiej 115A. Pierwsi lokatorzy wprowadzili się tam 28 lutego 1960 roku. Chociaż niektóre źródła wspominają o wcześniejszym budynku z 1957 roku na osiedlu Kasprzaka, wszystko wskazuje na to, że chodziło raczej o rozpoczęcie budowy całego osiedla, którego częścią była Wolska 115A.

Tamten moment był przełomem – betonowa odpowiedź na powojenny baby boom i gwałtowną urbanizację. Wielka płyta była szybka, tania i wystarczająco solidna, by rozwiązać problem mieszkań. Nic dziwnego, że jej ekspansja była tak gwałtowna.

Z zewnątrz nic nie zdradza, że pierwszy warszawski blok z wielkiej płyty ma już 65 lat. Nie wygląda na to, by miał się zawalić – wręcz przeciwnie, stoi dumnie obok nowoczesnych konstrukcji, jak choćby potężna Bliska Wola Tower, zwana „Hongkongiem”.

Ale jak to wygląda od środka? Czy z biegiem lat konstrukcja nie traci na stabilności?

– Problem oczywiście istnieje, ale to perspektywa długoterminowa – za 50-60 lat może być bardziej aktualny niż teraz – mówi Andrzej Prajsnar z portalu RynekPierwotny.pl. – Warto też pamiętać, że wiele starszych budynków, np. kamienic, ma dziś gorszy stan techniczny niż bloki z wielkiej płyty.

Raport Instytutu Techniki Budowlanej z 2018 roku nie określił jednoznacznie daty „ważności” bloków z wielkiej płyty. Zalecono jednak systematyczne kontrole i wzmacnianie konstrukcji – np. poprzez zastosowanie specjalnych kotew.

Otwarciu pierwszego bloku na Wolskiej towarzyszyły emocje – i to nie tylko techniczne. Krystyna Bogucka, jedna z pierwszych mieszkanek, wspominała po latach:

„Pamiętam, że z emocji usiadłam na podłodze w przedpokoju i zapłakałam. Niecałe 50 metrów, trzy pokoiki, maleńka kuchnia i łazienka – a ja nie mogłam uwierzyć, że to moje. To było szczęście”.

To właśnie ten wymiar – emocjonalny, codzienny – sprawia, że wielka płyta to nie tylko beton i prefabrykaty, ale też historie milionów ludzi.

W 2020 roku wprowadzono specjalne wsparcie dla wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych – 50% kosztów wzmocnienia bloków można pokryć z premii termomodernizacyjnej. Działania zabezpieczające trwają, a modernizacje czynią te budynki bezpieczniejszymi.

Czy więc wielka płyta się rozpadnie? Nieprędko. Choć może razić niektórych swoją „szarością”, pozostaje ważnym elementem miejskiej tkanki – i to jeszcze przez wiele dekad.

red.
Źródło: warszawa.eska.pl