Groźne kleszcze z Afryki

Już sam fakt, że ten Hyalomma marginatum, czyli kleszcz wędrowny — może być nawet czterokrotnie większy od swojego pospolitego, znanego nam dobrze z lasów i łąk kuzyna — nie napawa optymizmem. Do tego różni się od „naszych” kleszczy także tym, że nie czeka biernie na ofiarę. Nie — biega za nią do skutku!

Kleszcz wędrowny, czyli kto?
Hyalomma marginatum to gatunek roztocza z rzędu kleszczy i rodziny kleszczowatych. W cyklu życiowym ma dwóch żywicieli. Larwa i nimfa pasożytuje na małym ssaku lub ptaku, a dorosły osobnik na dużym ssaku, zwykle kopytnym. Jego naturalne środowisko to Afryka Północna, Azja Zachodnia i południe Europy. Problem jednak w tym, że wraz z ptakami bywa zawlekany poza te obszary — tak prawdopodobnie dotarł do Europy Środkowej, a może i północnej. Jest wektorem wirusa gorączki krwotocznej krymsko-kongijskiej, której śmiertelność waha się od 10 do 60 proc., a na tę chorobę wciąż nie ma skutecznego leku. Może także zarazić człowieka riketsjami — pasożytami wewnętrznymi, rodzajem Gram-ujemnych bakterii.

Kleszcze wędrowne charakteryzuje też spora plastyczność ekologiczna: mają dużą zdolność do wytrzymywania szerokiego zakresu warunków temperaturowych i wilgotnościowych, przystosowywania się do szerokiego zakresu warunków i różnorodnych siedlisk, w tym suchych terenów otwartych, bagien i zarośli. A to sprawia, że jego wytępienie na dużą skalę jest niezwykle trudne.

Duży potencjał do rozprzestrzeniania się
Pasożyty zewnętrzne, takie jak kleszcze, same mają stosunkowo niewielką ruchliwość — nawet Hyalomma marginatum. Mogą jednak być przenoszone na duże odległości przez swoich żywicieli — kręgowców, w szczególności ptaki wędrowne i zwierzęta kopytne. Po przyczepieniu się do skóry żywiciela mogą żerować przez okres do 30 dni. Ten czas zwiększa ich zdolność do rozprzestrzeniania się. Szczególnie zwierzęta gospodarskie są narażone na import kleszczy, ponieważ mogą sprzyjać inwazji na dużą skalę, a nierzadko na jednym zwierzęciu można znaleźć do 100 kleszczy! Badanie kleszczy atakujących ptaki wędrowne przybywające do Wielkiej Brytanii wykazało, że 21 proc. zebranych kleszczy to Hyalomma marginatum.

Obecnie uważa się, że populacje kleszczy w basenie Morza Śródziemnego — z powodu większej suszy i mniejszej ilości opadów — będą szukać dogodniejszych miejsc żerowania i rozprzestrzeniać się w kierunku północy. Z kolei populacje w Europie Wschodniej i na Kaukazie do szukania nowych siedlisk zmuszane są niskimi temperaturami późną jesienią. Modele rozmieszczenia Hyalomma marginatum w scenariuszach ocieplenia klimatu przewidują, że regionami, które wykazały największe prawdopodobieństwo kolonizacji, są Włochy na południe od Alp, Bałkany, Rumunia, Ukraina, Mołdawia, rozległe obszary południowej Rosji oraz niektóre obszary Niemiec i Holandii.

Jak go poznać?
Przede wszystkim zdradza go rozmiar: kleszcz wędrowny może być cztery razy większy od kleszcza pospolitego. Ma ok. 8 mm długości, a opity krwią ofiary może osiągnąć nawet 2 cm. Jego ciało może mieć kolor od rudobrązowego do prawie czarnego. Charakterystyczne ma też ten wędrowiec nogi — wyraźnie widać na nich paski. Inna jego uciążliwa i niebezpieczna cecha to wielki upór w poszukiwaniu ofiar. W przeciwieństwie do rodzimych pajęczaków, które czają się w trawie lub spadają z krzaków, kleszcz wędrowny jest w polowaniu niezwykle aktywny: kiedy wyczuje ciepło potencjalnej ofiary, podąża ku niej z całkiem sporą prędkością — w minutę potrafi przejść 10 metrów!

Jak się chronić?
Przede wszystkim unikać miejsc, w których kleszcze, rodzaju jakiego bądź, występują: obszarów o średnim poziome wilgotności, głównie w lasach mieszanych i liściastych, na ich obrzeżach oraz na łąkach w pobliżu lasów. Można je spotkać w trawie, chwastach, krzewach na spodniej stronie liści. Kleszcze rozpoczynają swoją aktywność sezonową, gdy temperatury w ciągu doby przekroczą 5-7°C i jest wilgotno. Ich aktywność jest większa w godzinach porannych i wieczornych, najniższa zaś w godzinach południowych, zwłaszcza w okresie letnim w czasie upałów, ponieważ przy wysokich temperaturach kleszcze ograniczają swoją aktywność.

Trzeba się też odpowiednio ubierać — tak by utrudnić kleszczom dostęp do skóry. Warto też używać repelentów i stosować profilaktykę. A poza tym od kleszczowego zapalenia mózgu można się zaszczepić.

Magdalena Maria Bukowiecka

Korzystałam ze stron gov.pl, www.ecdc.europa.eu oraz z Encyclopædia Britannica.

Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska (CCHF) jest chorobą wirusową. Jej objawy to gorączka, bóle mięśni, bóle głowy, wymioty, biegunka i krwawienie do skóry. Początek objawów następuje w czasie krótszym niż dwa tygodnie po ekspozycji. Powikłania mogą obejmować niewydolność wątroby. Osoby, które przeżyły, na ogół wracają do zdrowia po około dwóch tygodniach od wystąpienia choroby. Wirus CCHF rozprzestrzenia się zazwyczaj poprzez ukąszenia kleszczy lub bliski kontakt z krwią, wydzielinami, narządami lub innymi płynami ustrojowymi zakażonych osób lub zwierząt. Grupy o wysokim ryzyku zakażenia to rolnicy i osoby pracujące w rzeźniach. Wirus może również rozprzestrzeniać się między ludźmi poprzez płyny ustrojowe.

Brak zatwierdzonych przez FDA ani WHO leków na CCHF, nie jest też dostępna szczepionka. Zapobieganie polega na unikaniu ukąszeń kleszczy, przestrzeganiu bezpiecznych praktyk w zakładach mięsnych i przestrzeganiu powszechnych środków ostrożności w zakresie ochrony zdrowia. Leczenie polega zazwyczaj na opiece podtrzymującej.

Wskaźnik śmiertelności wynosi zazwyczaj od 10 do 40 proc., chociaż w niektórych ogniskach obserwowano śmiertelność sięgającą 80 proc. Wirusa po raz pierwszy zaobserwowano na Krymie w latach 40. XX wieku, a później zidentyfikowano go jako ten sam czynnik wywołujący tak zwaną kongijską gorączkę krwotoczną. W ciągu ostatnich 20 lat ogniska CCHF zgłaszano w Europie Wschodniej, zwłaszcza w byłym Związku Radzieckim, w całym regionie Morza Śródziemnego, w północno-zachodnich Chinach, Azji Środkowej, Europie Południowej, Afryce, na Bliskim Wschodzie i na subkontynencie indyjskim. CCHF znajduje się na liście priorytetów WHO w zakresie badań i rozwoju oraz na liście priorytetów A Amerykańskiego Narodowego Instytutu Alergii i Chorób Zakaźnych jako choroba stwarzająca najwyższy poziom ryzyka dla bezpieczeństwa narodowego i zdrowia publicznego.