Gwałt na świecie ma rózne definicje. Co z definicją w Polsce?

Obecnie, według obowiązujących w Polsce przepisów, za gwałt uznaje się doprowadzenie do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem. Po proponowanej zmianie, za zgwałcenie uznawane będzie doprowadzenie do obcowania płciowego bez wcześniejszego uzyskania świadomej i dobrowolnej zgody.

Polskie prawodawstwo byłoby więc zbliżone do rozwiązań przyjętych m.in. w Szwecji, Holandii i Hiszpanii, gdzie w wypadku braku jasnego wyrażenia zgody czynność seksualna jest uznawana za gwałt. We Francji, Włoszech i na Węgrzech, by doszło do gwałtu potrzebne jest użycie przemocy lub groźby. W Niemczech i Austrii gwałtem będą czynności dokonane pomimo wyrażonego sprzeciwu.

Czeska Izba Poselska jednomyślnie zgodziła się w kwietniu na zmianę definicji gwałtu ze stosunku seksualnego pod przymusem na stosunek bez zgody. Poprawka definiuje gwałt zgodnie z koncepcją "nie znaczy nie", czyli jako stosunek pomimo wyrażonego sprzeciwu ofiary. Przegłosowana przez posłów nowelizacja trafi teraz do Senatu, a później do prezydenta Petra Pavla.

Zgodnie z zasadą "nie znaczy nie" niemiecki Bundestag zaostrzył w 2016 r. przepisy dotyczące przestępstw seksualnych. Oznacza to, że nie ma już decydującego znaczenia, czy użyto przemocy fizycznej i czy dana osoba się broniła, o ile dokonanie czynności seksualnych nastąpiło wbrew "rozpoznawalnej woli". Podobnie sytuacja wygląda w Austrii, a od 1 lipca 2024 r. wyglądać będzie w Szwajcarii.

W kilkunastu krajach UE, m.in. w Finlandii, Szwecji, Hiszpanii i Belgii obowiązuje reguła "tylko tak znaczy tak", czyli wymagana jest wyartykułowana zgoda na seks, a brak sprzeciwu nie jest uważany za zgodę.

W Finlandii definicja gwałtu zmieniła się na początku 2023 r., od kiedy to przez gwałt rozumie się "stosunek seksualny z osobą, która nie uczestniczy w nim dobrowolnie", co m.in. znaczy że zgoda "nie została wyrażona słownie, poprzez zachowanie lub w innej formie". Ofiara może nie wyrazić zgody z powodu niewiedzy, choroby, niepełnosprawności, strachu, mocnego stanu upojenia, stanu obniżonej świadomości, nagłego charakteru sytuacji, poważnego nadużycia szczególnego stanowiska władzy lub z innych porównywalnych przyczyn.

W Szwecji od połowy 2018 r. obowiązuje zasada konieczności wyrażenia zgody na seks i należy aktywnie dążyć do uzyskania potwierdzenia zgody słowami, czynami lub w inny sposób. Według Kodeksu karnego, gwałtem jest więc odbycie stosunku płciowego lub innego porównywalnego aktu z osobą, która nie uczestniczyła w nim dobrowolnie. Może to być seks waginalny, analny lub oralny, ale też penetracja przedmiotem lub palcami lub stykanie się genitaliów sprawcy i ofiary. Za brak zgody uznaje się, gdy jedna ze stron śpi, jest nieprzytomna, chora, pod wpływem alkoholu lub narkotyków albo zastraszona.

Do gwałtu może też dojść przez telefon, internet i inne media, co oznacza, że przestępstwo może odbywać się na odległość. Wpływ na uznanie stosunku seksualnego za przestępstwo, mimo wyrażenia zgody, mają również relacje zależności, na przykład nauczyciel - uczeń oraz szef - podwładny.

W Hiszpanii, gdzie od wielu lat trwa debata nad definicją gwałtu, jego definicja została doprecyzowana w ustawie przyjętej w 2022 r. przez zdominowany przez ugrupowania liberalno-lewicowe Kongres Deputowanych, niższą izbę parlamentu. Zgodnie z tym prawem, stosunek seksualny bez wyraźnej zgody można uznać za przestępstwo. Dodatkowo nowe przepisy usunęły różnicę, jaka istniała pomiędzy wykorzystywaniem seksualnym a agresją seksualną, czyli gwałtem.

W portugalskim prawie za gwałt uznawane jest nie tylko użycie siły przez napastnika, ale również zmuszenie ofiary do seksu, w tym do popełnienia samogwałtu, poprzez groźbę. Kodeks karny przewiduje, że gwałtem jest też doprowadzenie ofiary do stanu braku reakcji i bierności na agresję seksualną, spowodowane odurzeniem ofiary substancjami wywołującymi u niej zmiany psychologiczne.

Według belgijskiego Kodeksu karnego, "każdy akt penetracji seksualnej, niezależnie od jego charakteru i środków, popełniony na osobie nie wyrażającej zgody, stanowi przestępstwo gwałtu". Sytuacja "braku zgody" ma miejsce w szczególności, gdy akt seksualny został wymuszony przemocą, przymusem, groźbą, zaskoczeniem lub podstępem, albo jest możliwy dzięki niedołężności lub upośledzeniu fizycznemu lub umysłowemu ofiary.

W Holandii od 1 lipca 2024 r. za gwałt uznawany będzie seks bez obopólnej zgody. Holenderski Senat 19 marca zagłosował za usunięciem z przepisów zapisów o tym, że aby doszło do przestępstwa zgwałcenia muszą zachodzić takie przesłanki, jak przemoc fizyczna, groźba lub przymus.

We włoskim Kodeksie karnym gwałt definiowany jest jako obcowanie płciowe przy użyciu przemocy, groźby lub nadużycia władzy. Kara jest wyższa, jeśli ofiarą przemocy seksualnej jest osoba poniżej 14. roku życia i jeśli do obcowania płciowego doprowadzono przy wykorzystaniu alkoholu, narkotyków i środków odurzających oraz innych narzędzi i substancji szkodliwych dla zdrowia.

We Francji Kodeks karny definiuje przestępstwo, jakim jest gwałt, jako "wszelki akt penetracji seksualnej" popełniony przy użyciu "przemocy, przymusu, groźby bądź zaskoczenia". Prawo nie wspomina o braku zgody na ten akt i coraz częściej apelowano o zmianę przepisów. Do parlamentu trafiły, kolejno jesienią 2023 r. i w lutym br., dwa projekty proponujące wpisanie do Kodeksu karnego definicji gwałtu jako aktu popełnionego bez zgody ofiary. Prezydent Emmanuel Macron oświadczył w marcu, że popiera wpisanie pojęcia zgody do prawnej definicji gwałtu.

Według węgierskiego Kodeksu karnego, gwałt popełnia osoba, która przemocą lub bezpośrednią groźbą zamachu na życie lub zdrowie zmusza osobę do obcowania płciowego lub wykorzystuje jej niezdolność do obrony lub do wyrażenia woli.

Kodeks karny Turcji przewiduje karę za "naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby poprzez czyn seksualny". Kara przewidziana jest za wprowadzenie członka albo innego obiektu do ciała ofiary; czyn wobec osoby niezdolnej psychicznie albo fizycznie do obrony; czyn seksualny z nadużyciem nadrzędności społecznej lub zawodowej; wobec osoby, którą ze sprawcą łączy pokrewieństwo, przyrodniego rodzeństwa, przysposobionego lub przysposabiającego; z użyciem broni.

Kodeks karny Serbii definiuje gwałt jako czyn seksualny popełniony wobec osoby niezdolnej do obrony, z użyciem siły lub groźby skierowanej przeciwko ofierze lub jej bliskim.

Na Łotwie za gwałt uważany jest stosunek seksualny, do którego dochodzi przy wykorzystaniu niemocy ofiary lub stosunek seksualny wbrew woli ofiary z użyciem przemocy, gróźb lub wykorzystując zaufanie, autorytet albo inny wpływ na ofiarę.

Przed rokiem na Słowacji rozpoczęła się dyskusja o ewentualnej zmianie definicji gwałtu jednak do dziś zawiera ona element groźby i przymusu.

Zgodnie z definicją obecnie obowiązującą w Wielkiej Brytanii, przestępstwo gwałtu zakłada penetrację penisem bez zgody ofiary. Kontrowersje w związku z definicją gwałtu budzi fakt, że może go popełnić tylko mężczyzna. Kobieta może być winna gwałtu, tylko jeśli pomaga mężczyźnie w ataku na osobę trzecią. W innych przypadkach kobieta może zostać oskarżona o napaść przez penetrację lub spowodowanie aktywności seksualnej bez zgody, a oba te przestępstwa są zagrożone podobnymi karami jak gwałt. Ponadto jeśli mężczyzna uprawia seks z osobą poniżej 16. roku życia, jest również winny gwałtu, ponieważ dziecko nie może zgodnie z prawem wyrazić zgody na seks.

W Stanach Zjednoczonych gwałt definiowany jest różnie w prawodawstwie różnych stanów, jednak na poziomie centralnym definicja Federalnego Biura Śledczego (FBI) mówi o gwałcie jako "penetracji, niezależnie jak niewielkiej, waginy lub odbytu za pomocą jakiejkolwiek części ciała lub przedmiotu, lub penetrację oralną za pomocą narządu płciowego innej osoby bez zgody ofiary".

Przepisy części państw regionu Ameryki Łacińskiej np. Ekwadoru, Chile i Peru definiują gwałt jako penetrację waginalną, analną lub oralną przy użyciu przemocy lub zastraszenia, gdy ofiara jest pozbawiona zmysłów lub gdy sprawca wykorzystuje okoliczności uniemożliwiające jej stawienie oporu. W niektórych krajach – w tym w Argentynie, Peru, Meksyku i Ekwadorze – przepisy wymieniają szereg okoliczności obciążających, takich jak obecność więcej niż jednego sprawcy, użycie broni czy wykorzystywanie przez sprawcę swojej roli jako opiekuna, nauczyciela, duchownego lub przywódcy grupy wyznaniowej albo pokrewieństwa z ofiarą.

W Brazylii gwałt zdefiniowany jest jako doprowadzenie kogoś do spółkowania cielesnego przemocą lub poważną groźbą. Surowiej traktowany jest "gwałt na osobie bezbronnej" – współżycie z osobą, która ma mniej niż 14 lat, nie zdaje sobie sprawy z sytuacji lub z jakiegokolwiek powodu nie może stawić oporu. Mniejsza kara grozi natomiast za "gwałt poprzez oszustwo". Źródło: PAP